بازنویسی فیل در خانه تاریک از مثنوی معنوی
پیل اندر خانه تاریک بود عرضه را آورده بودندش هنود
از برای دیدنش مردم بسی اندر آن ظلمت همی شد هر کسی
دیدنش با چشم چون ممکن نبود اندر آن ظلمت تاریکی اش کف می بسود
آن یکی را کف به خرطوم اوفتاد گفتع همچون ناودان است این نهاد
آن یکی را دست بر گوشش رسید آن بر او همچون بادبیزن شد پدید
آن یکی را کف چو بر پایش بسود گفت شکل بیل دیدم چون عمود
آن یکی بر پشت او بنهاد دست گفتخود این بیل چون تختی بدست
همچنین هر یک به جزوی رسید فهم آن می کرد هر جا می شنید
از نظر گه گفتنشان شد مختلف آن یکی دالش لقب داد این الف
در کف هر کس اگر شمعی بدی اختلاف از گفتنشان بیرون شدی
مثنوی معنوی اثر گران قدر جلال الدین محمد بلخی معروف به مولانا در قرن هفتم است،این اثر در شش مجلد نوشته شده است. اثری که باوجود مرگ مولانا برای ابدیت درس عبرت و درس شهودیت دارد. مولانا با تمثیل،دنیایی را برای خواننده گشوده است تا ورای نادانسته ها را بدانند،یکی از این تمثیل های گوهربار،داستان اختلاف فیل در تاریکی است.
«بازنویسی داستان فیل درخانه تاریک»
در روزگاران گذشته،در سرزمین هندوستان،فیلی را در اتاقی تاریک نهادند،از مردم برای دیدن فیل در تاریکی خواستارشدند. مردم در اتاق تاریک وارد شدند در حالی که با دیده ی عینی هیچ ندیدند اما غافل بودند که باید با خود، دیده ی دل را به اتاق می بردند،چون با چشم ندیدند از قوه لامسه استفاده کردند.
هرکسی بخشی از فیل را تشریح کرد،یکی از آن ها اینگونه گفت: فیل مانند ناودانی است درحالی که دستانش به خرطوم فیل رسیده بود. دیگری فیل را مانند بادبزنی دانست اما دلیل این بود که دستانش بر گوش فیل قرار گرفته بود.
دیگری اما جور دیگر می گفت:او فیل را عمود می پنداشت،او پاهای قطور و عمود فیل را لمس کرده بود و آخرین نفر،اخرین شانس خود را امتحان کرد و سینه اش را ستبر و دست هایش را به هم مالید و با شتاب به داخل اتاق تاریک رفت و تا می توانست دستانش را به دور اتاق تاب داد تا به سطح نرم و مسطحی برخورد کرد. هرچه بیشتر دست می کشید،بیش از پیش اینگونه یقین می کرد که فیل به مانند تخت،نرم و گرم است اما در واقع او پشت فیل را دست کشیده بود.
اختلاف ها از سر گرفته شد و بگو و مگوها بالا گرفت،هرکدام حرف خود را حقیقی و حرف دیگری را ناپسند می پنداشت و خرده می گرفت. منتها اگر در این بین و میان همگی آن ها اتحادی وجود داشت و هرکدام در دستانشان شمعی می گرفتند و به اتاق تاریک وارد می شدند،ظلمت و سیاهی پرده بر می داشت و روشنی نور جلوه گر می شد و همگی با چشم دل و چشم عین قادر به دیدن فیل بودند و این اختلاف پوسیده،معنی نداشت و بوی گندش دل آزار نبود.
«باز آفرینی داستان فیل درخانه ی تاریک»
در این تمثیل خانه نماد این دنیا است و تاریکی نشانگر جهل و نادانی بشریت است و شمع در رموز و پهنای عرفان حاکی از عقل و آدم پیر و عاقلمند است،کسی که با نور دل، جهنم عقل را به بهشتی برین مبدل می نماید. مولانا بر این باور بوده است و با استفاده از این داستان بیانگر این امر بوده است که فیل،تصورات ما آدم هایی است که تظاهر به شناخت کامل پروردگار ورد زبانمان است در حالی که تنها جزئی ناچیز از آنچه که هست را می بینیم و می دانیم
این شاعر ذکی و زیرک برای القای درست مفاهیم چگونه و چطور با زیباترین القاب و شیواترین اشعار ما را به شناخت درست و سواسازی جهل و جهالت از فهم و شهودیت دعوت ساخته تا اینگونه به درک بهنری از پرودگار حکیم دست یابیم. معرفت شناسی و خودشناسی دو اصل مهم برای رسیدن به کمال و خداشناسی است که در چارچوب عقل بشریت بسیار محدود است اما همانطور که در تمثیل اشاره شد،عقل انسان درست به مانند یک شمع است.
این شمع هرگز به تنهایی قادر نخواهد بود، دنیای پیرامون ما را روشن سازد اما اگر به جای یک شمع،صدها شمع روشن شود به جد می توان گفت و می توان دید که چگونه شب به مانند روز روشن خواهد شد. اما در این بین ما انسان ها فراموش خواهیم کرد که این چند روز زندگیمان زودگذر است.
پیرو مثال شمع، عده ایی در تلاش اند که شمع زیباتر و بلندتری داشته باشند اما به فیتله ی داخل شمع هیچ توجه ایی ندارند،آن ها به فکر مال اندوزی و ثروت افزونی هستند لیکن این جهان،جهانی فراتر از تصورات بشریت و هدف های پوچ آن است؛زیرا شمع بدون فیتله ی وسط آن نه روشن می شود و نه پروانه ایی را به دور خود جمع می کند.
حال تا آسمان شمع مرتفع باشد،فرقی ندارد اگر عقلی برای پنداشتن و جوهره وجودی برای شناخت پروردگاری که جهان را آفریده است نباشد همه چیز پوچ و بی معنا می گردد.
بازنویسی فیل در خانه تاریک از مثنوی معنوی
منبع: سایت انشاء باز
